4 lip 2023

W lipcu 2023 roku obchodzimy 70-lecie oficjalnego ukończenia odbudowy warszawskiej Starówki. To data o charakterze nieco symbolicznym, ponieważ wiele obiektów na Starym Mieście rekonstruowano w różnym czasie. Latem 1953 roku w rzeczywistości oddano do użytku Rynek Starego Miasta. Tym niemniej, aby uczcić trud odbudowy serca Warszawy, w dniach 4-31 lipca 2023 roku Archiwum Państwowe w Warszawie zaprasza do Łazienek Królewskich na wystawę plenerową „Odbudowa Starówki. 70 lat cudu”. Można ją oglądać na parkanie między Ermitażem i Bramą Herbową (ul. Agrykola).
Na ekspozycji prezentujemy archiwalia związane z czasem podnoszenia miasta z ruin: zdjęcia, szkice, plany, opisy. Szczególnie cenne są akta Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, przechowywane w Archiwum Państwowym w Warszawie. W 2011 roku zostały one wpisane na listę Programu „Pamięć Świata” UNESCO, obejmującego najcenniejsze i najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości. Archiwum BOS trafiło na tę listę jako unikatowe dzieło konserwatorskie i architektoniczne.
Ewenement na skalę światową
Biuro Odbudowy Stolicy powołano do życia 14 lutego 1945 r. Ustalono, że będzie to organ przy Prezydencie Warszawy, odpowiadający za prace w zakresie odbudowy stolicy. Kierownikiem Biura został inż. arch. Roman Piotrowski, zastępcami: Szymon Syrkus i Witold Plapis. Skala powojennej odbudowy stolicy po zniszczeniach dokonanych przez hitlerowskie Niemcy była ewenementem na skalę światową. Złamała żelazną do tej pory zasadę, że zabytków się nie odbudowuje. Sukces rekonstrukcji Starówki stał się inspiracją dla innych miast (Drezno, Gdańsk), a jej zwieńczeniem stało się umieszczenie 2 września 1980 roku Starego Miasta w Warszawie na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Do odbudowy Warszawy niezbędny był kompleksowy opis jej powojennego stanu oraz oszacowanie wojennych strat. Całkowity koszt zniszczeń w stolicy oszacowali eksperci z BOS na 16,28 mld przedwojennych złotych. Budżet całego państwa polskiego na rok 1938/1939 to niecałe 2,5 mld złotych. Już w XXI wieku strona polska wyliczyła, że straty odpowiadają równowartości dzisiejszych 85 mld dolarów.
Z ponad 103 mln m³ zabudowy stolicy podczas II wojny światowej zniszczeniu uległo 70%, ale straty w liczbie izb mieszkalnych sięgnęły aż 80% stanu przedwojennego. Z 17000 budynków na lewym brzegu całkowicie zniszczonych było 9100, czyli 55%. Poważnie uszkodzonych, w stanie nadającym się do odbudowy, było 3000 budynków – 18%. Uszkodzonych mało lub wcale było w lewobrzeżnej Warszawie 4200 budynków, czyli tylko 28%.
Ciężka praca i trudne wybory
Wiele mówiącą ciekawostką jest fakt, że pierwszym kryterium przydziału obowiązków służbowych dla pracowników BOS, był… stan ich obuwia. Ci, którzy je posiadali, zajmowali się wizjami lokalnymi, a tam czekały na nich grożące zawaleniem ruiny oraz 200 000 min i niewybuchów. Pracownicy bez butów pracowali w pomieszczeniach: pod dziurawymi dachami, w zrujnowanych piwnicach. Dzięki ich ciężkiej pracy do końca lutego 1946 roku udało się opisać powojenny stan budynków całego miasta. Ogrom zniszczeń i fatalny stan kilku tysięcy budynków wymagał podjęcia natychmiastowych działań. BOS wydawał zlecenia i nadzorował prace wyburzeniowe i zabezpieczające bez względu na stan prawny nieruchomości. Te działania uratowały wiele istnień ludzkich, choć były też powodem oskarżeń pod adresem BOS, że wyburzano z powodów ideologicznych prywatne kamienice.
Gdy trwała już dynamiczna odbudowa stolicy, jednocześnie zmieniał się charakter Biura, a inne jednostki przejmowały jego prerogatywy. Ostatecznie BOS zlikwidowano w 1950 r. Nie dotrwało więc nawet do otwarcia swego największego osiągnięcia: oddania odbudowanego Starego Miasta w lipcu 1953 r.

Wystawę plenerową „Odbudowa Starówki. 70 lat cudu” można oglądać do 31 lipca w Łazienkach Królewskich, na parkanie między Ermitażem i Bramą Herbową, ul. Agrykola. Serdecznie zapraszamy.

Fotorelacja z otwarcia wystawy w Warszawie