PLANSZA 1

Warszawa na barykadach

W pierwszych tygodniach 1945 roku Warszawa pełna była gruzów i śladów walk powstańczych. Biuro Odbudowy Stolicy powołano już 14 lutego 1945 roku. Pracownicy Biura zaraz po wejściu do miasta rozpoczęli inwentaryzację. Opisywano nie tylko ruiny budynków, ale i istniejące jeszcze wówczas barykady.

„Dokonano wówczas szczegółowej inwentaryzacji 1120 barykad powstańczych, stojących jeszcze na ulicach miasta. Zbędna informacja dla odbudowy, a zapis o nieprzemijającej wartości w historii miasta i świadomości narodu” – pisał Stanisław Jankowski „Agaton” w książce „Z fałszywym Ausweisem w prawdziwej Warszawie”.

W zasobach Archiwum Państwowego w Warszawie znajduje się zbiór akt Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, w 2011 roku wpisany na międzynarodową listę programu „Pamięć Świata” UNESCO obejmującego najcenniejsze i najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości. W tym zbiorze, wśród zdjęć, szkiców i sprawozdań szczególne miejsce zajmuje księga „Inwentaryzacja barykad”. Wystawa prezentuje wybór tych materiałów wzbogacony o zdjęcia lotnicze i kartografię z dodatkowych źródeł.

Na zdjęciu: Powstańcy na ul. Czackiego u zbiegu z ul. Świętokrzyską, z bronią zdobytą w budynku Komendy Policji przy Krakowskim Przedmieściu. Zdjęcie Joachima Joachimczyka ze zbiorów APW

PLANSZA 2

Warszawa na barykadach

Na zdjęciach niektóre z powstańczych barykad, których zdjęcia znajdują się w zbiorach Archiwum Państwowego w Warszawie. Widok na stolicę z lotu ptaka przygotował Zygmunt Walkowski na podstawie zdjęć Luftwaffe z 7 listopada 1944 roku, odkrytych w zbiorach National Archives w College Park w USA.

PLANSZA 3

Barykady na Starym Mieście

Barykady na Starym Mieście (w rozumieniu i granicach ze zbioru „Inwentaryzacja barykad”). Szkic topograficzny: Zygmunt Walkowski. Grafiki ze zbioru „Inwentaryzacja barykad” ze zbiorów APW.

PLANSZA 4

Zbrodnie okupantów

Okupanci dokonali w Warszawie niezliczonych zbrodni wojennych. Rzeź Woli pochłonęła kilkadziesiąt tysięcy ofiar, pacyfikacja Ochoty – kilkanaście tysięcy. Na mapie zaznaczyliśmy tylko zbrodnie popełnione na Starówce i w jej okolicach. Kilkanaście miejsc – ze stosunkowo największą liczbą ofiar wśród ludności cywilnej – opisaliśmy bardziej szczegółowo. Fotoplan i opis: Zygmunt Walkowski.

PLANSZA 5

Ucieczka kanałami

Na początku powstania kanały służyły do nawiązywania łączności (poczta, sieć telefoniczna), transportu broni i środków opatrunkowych. i Potem pomogły w ewakuacji obrońców z poszczególnych dzielnic. Najsłynniejszych była ewakuacja warszawskiej Starówki na przełomie sierpnia i września 1944 roku.

PLANSZA 6

Arsenał podczas powstania

Utworzony za panowania króla Władysława IV, w miejscu powołanego przez Stefana Batorego szpitala dla weteranów, został przebudowany w latach 1935–1938 i ogłoszony siedzibą Archiwum Miejskiego, czyli poprzednika Archiwum Państwowego w Warszawie. W trakcie kampanii wrześniowej budynek został częściowo zniszczony. W marcu 1943 r. był świadkiem słynnej „Akcji pod Arsenałem”, czyli odbicia harcmistrza Jana Bytnara „Rudego” i wielu innych więźniów, których Niemcy przewozili do więzienia na Pawiaku.

W trakcie Powstania Warszawskiego został opanowany przez powstańców 5 sierpnia 1944 r. W pobliżu zbudowali prowizoryczne barykady – na wysokości Długiej, od strony pawilonu wschodniego dawnego Cekhauzu, oraz w poprzek ulicy Nalewki. Do kapitulacji, 22 sierpnia, doprowadził podstęp wroga – eksplozja materiałów wybuchowych wysłanych przez Niemców na dwóch opancerzonych wozach gąsienicowych, w wyniku której doszło do pożaru i zniszczenia północnej części budynku.

Tego dnia zniszczeniu uległy najcenniejsze zbiory Archiwum Miejskiego zgromadzone w sali parterowej pawilonu zachodniego. Po kapitulacji Powstania Warszawskiego budynek Arsenału i reszta archiwów zostały spalony doszczętnie przez Niemców 4 listopada 1944 roku.

Na zdjęciach: Ruiny spalonego przez Niemców Arsenału oraz ocalona ze zbiorów Syrenka, do dziś przechowywana w Archiwum Państwowym na Krzywym Kole.