PLANSZA 1

„Pójdę z tobą na spacer nową Trasą W-Z”

Tekst: Marek Teler, Wybór materiałów: Maciej Aleksiejuk, Opracowanie graficzne: Anastasia Smyk

Na zdjęciu: Widok na Trasę W-Z, 1955, Wiesław Osica, ze zbiorów APW.

PLANSZA 2

Bohaterka piosenki Mieczysława Fogga, matka chrzestna słynnego warszawskiego ciastka i sceneria wielu powojennych polskich filmów… Trasa W-Z była pierwszą większą inwestycją zrealizowaną w odbudowywanej Warszawie, która nie tylko trwale wpisała się w krajobraz stolicy, ale też znalazła poczesne miejsce w popkulturze.

Na zdjęciu: Ogłoszenie o budowie Trasy Wschód-Zachód (W-Z) w Warszawie, ze zbiorów APW.

PLANSZA 3

Pierwsze szkice i makietę Trasy W-Z architekci z Biura Odbudowy Stolicy przedstawili prezydentowi Bolesławowi Bierutowi 4 lipca 1947 r. Początkowo miała ona nosić nazwę „Trasa Bohaterów Starówki” (w skrócie „Trasa BS”), lecz ostatecznie pomysł ten został zarzucony. Z budową Trasy W-Z wiązało się powstanie mostu Śląsko-Dąbrowskiego, który zastąpił zniszczony we wrześniu 1944 r. przez wojska niemieckie most Kierbedzia.

Na zdjęciu: Szkice Trasy W-Z autorstwa Zygmunta Stępińskiego, 1948, ze zbiorów APW.

PLANSZA 4

Za wykonanie szczegółowego projektu Trasy W-Z odpowiadał powołany specjalnie w tym celu zespół Pracowni W-Z. Głównymi projektantami byli architekci Józef Sigalin, Stanisław Jankowski, Zygmunt Stępiński i Jan Knothe. Ten sam zespół po ukończeniu pracy nad Trasą W-Z zajmował się budową Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM).

Na zdjęciu: Szkice Trasy W-Z autorstwa Jana Knothego, 1948, ze zbiorów APW.

PLANSZA 5

Prace nad budową Trasy W-Z zostały powierzone dwóm przedsiębiorstwom – „Mostostal” odpowiadał za budowę mostu Śląsko-Dąbrowskiego i drogi prowadzącej na wschód, a „Beton-Stal” za odcinek zachodni i tunel. W październiku 1947 r. rozpoczęły się prace przygotowawcze na rzece i lądzie. Dwa miesiące później do Warszawy zaczęto przywozić sprzęt budowlany z całej Polski – budowa weszła więc oficjalnie w fazę realizacji.

Na zdjęciu: Makiety Trasy W-Z, 1948, ze zbiorów APW.

PLANSZA 6

W związku z budową tunelu Trasy W-Z i mostu Śląsko- Dąbrowskiego od 19 stycznia do 29 lutego 1948 r. zostały rozebrane pozostałości zburzonego przez Niemców w 1944 r. wiaduktu Pancera. „Ofiarą” budowy stał się też zabytkowy pałac Teppera, który znajdował się na linii tunelu Trasy W-Z. Chcąc ocalić pałac, należałoby wydłużyć tunel o kilkanaście metrów, co zmieniłoby zaplanowany na 22 lipca 1949 r. termin otwarcia.

Na zdjęciach: Rozbiórka wiaduktu Pancera, początek 1948 r., Borowanie otworów do wysadzenia wiaduktu Pancera, luty 1948 r., fot. Aleksander Leszczyński, Fragment wiaduktu Pancera – w głębi plac Mariensztacki, styczeń 1948 r., fot. Aleksander Leszczyński, ze zbiorów APW.

PLANSZA 7

„Jest to dzieło zroszone ludzkim potem i przesiąknięte najserdeczniejszym ludzkim uczuciem… Budowa Trasy W-Z wychowała nowe pokolenie patriotów, którzy dają niezrównane przykłady ofiarnego wysiłku i bohaterstwa pracy” (Prezydent Bolesław Bierut na otwarciu Trasy W-Z, za: Biblioteczka Odczytowa Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy Nr 5. Trasa W-Z, Warszawa 1949)

Na zdjęciach: Prace wykopaliskowe na placu budowy Trasy W-Z, Robotnicy przy budowie Trasy W-Z, Roboty ziemne przy budowie Trasy W-Z, kwiecień 1948 r., ze zbiorów APW.

PLANSZA 8

Najsłynniejsza warszawska trasa przebiega od ulicy Młynarskiej na Woli aż do Radzymińskiej na Targówku, a jej całkowita długość wynosi 6760 metrów. „Wstęgą blisko siedmiokilometrową związała ze sobą dwa krańce rozległego miasta, stając się imponującą rozmiarem i nowoczesnością arterią komunikacyjną” – pisano w publikacji okolicznościowej poświęconej jej budowie.

Na zdjęciach: Teren przyszłej Trasy W-Z (zniszczony Nowy Zjazd, w głębi po lewej stronie kościół św. Anny i dzwonnica, po prawej fragment pałacu Pod Blachą), 1948, fot. Wiesław Osica, Prace przy budowie Trasy W-Z, ze zbiorów APW.

PLANSZA 9

Jednym z kluczowych elementów Trasy W-Z jest tunel przebiegający pod Krakowskim Przedmieściem oraz ulicami Senatorską i Miodową. Chociaż zaprojektowano go w stylu socrealistycznym, inspiracją dla jego twórcy, architekta Henryka Stamatella, był tunel Saint-Cloud w Paryżu. Budowa tunelu Trasy W-Z została ukończona 7 grudnia 1948 r. (55 dni przed terminem), dzięki czemu już cztery dni później mógł się w nim odbyć wiec z okazji zjednoczenia polskiego ruchu robotniczego i powstania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Na zdjęciach: Budowa Trasy W-Z, 1948, fot. Wiesław Osica, Wjazd do tunelu Trasy W-Z od strony al. Świerczewskiego (ob. al. „Solidarności”), 1955, fot. Wiesław Osica, ze zbiorów APW.

PLANSZA 10

Największą atrakcją przy Trasie W-Z były ruchome schody wyprodukowane przez radzieckie przedsiębiorstwo Mietrostroj, dzięki którym można było pokonać 12-metrową różnicę poziomów w pół minuty. Na pomysł ich stworzenia architekt Henryk Stamatello wpadł w czasie pobytu w Amsterdamie, gdzie widział wielu rowerzystów korzystających z takiego rozwiązania.

Na zdjęciach: Projekt schodów ruchomych przy Trasie W-Z w skali 1:100, Ruchome schody przy Trasie W-Z, ze zbiorów APW.

PLANSZA 11

Trasa W-Z została oddana do użytku 22 lipca 1949 r. w piątą rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN. W jej uroczystym otwarciu brali udział m.in. prezydent Bolesław Bierut oraz marszałek Związku Radzieckiego i Polski Konstanty Rokossowski.

Na zdjęciu: Ukończona Trasa W-Z po oddaniu jej do użytku, ze zbiorów APW.

PLANSZA 12

„Trasa W-Z jest zachwycająca. Jest piękną nową drogą budującej się Warszawy. Idziemy nią wmieszani w mrowie ludzi obok dziesiątków i setek pojazdów, mknących w obie strony. Idziemy zdumieni i pełni podziwu” (Biblioteczka Odczytowa Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy Nr 5. Trasa W-Z, Warszawa 1949)

Na zdjęciu: Trasa W-Z, widok w kierunku Pragi, po stronie lewej widoczny pałac Pod Blachą, w głębi po prawej budynek byłej Centralnej Rady Związków Zawodowych przy Nowym Zjeździe, 1955, fot. Wiesław Osica, ze zbiorów APW.

PLANSZA 13

„Pójdę z tobą na spacer nową Trasą W-Z”

Tekst: Marek Teler, Wybór materiałów: Maciej Aleksiejuk, Opracowanie graficzne: Anastasia Smyk

Na zdjęciu: Widok na Trasę W-Z, lata 70., ze zbiorów APW.

PLANSZA 14

Trasa W-Z w liczbach: Prace budowlane trwały łącznie 22 miesiące. Wzięło w nich udział ok. 4000 osób. Wykorzystano 3000 ton żelaza, 50 000 metrów sześciennych drzewa i 200 000 metrów sześciennych cementu. Wykonano 384 000 metrów sześciennych robót ziemnych, 39 800 metrów sześciennych robót betonowych i 165 000 metrów kwadratowych prac drogowo-nawierzchniowych.

(dane za: Biblioteczka Odczytowa Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy Nr 5. Trasa W-Z, Warszawa 1949; Trasa W-Z. 22 VII 1949, Warszawa 1949)

Na zdjęciach: Prace przy budowie Trasy W-Z, Wykopy na placu budowy Trasy W-Z, Prace przy budowie Trasy W-Z i mostu Śląsko-Dąbrowskiego, ze zbiorów APW.

PLANSZA 15

Na zdjęciach: Tunel Trasy W-Z, ze zbiorów APW.

PLANSZA 16

Pójdę z tobą na spacer, nową Trasą W-Z, między domy, pałace, które staną tu wnet. Które staną tu wiosną Dumnie patrząc zza szyb, a na lato obrosną w zieleń wiązów i lip. Jeszcze dzisiaj ich nie ma, brnie się w gruzach i piaskach, lecz od czego jest upór i fantazja warszawska. I dlatego niech stracę, nim tam ktoś będzie szedł, pójdę z tobą na spacer nową trasą W-Z. Dźwięczą kielnie i młoty, strasznie dużo roboty, ale w oczach wyrasta przyszłość ludzi i miasta. Ale w oczach przechodnia, które patrzą przez łzy. ciałem stają co dnia urojenia i sny. (Mieczysław Fogg, Pójdę z tobą na spacer nową Trasą W-Z, 1948, słowa: Jerzy Jurandot, muzyka: Zygmunt Wiehler)

Na zdjęciu: Robotnik przy budowie Trasy W-Z i mostu Śląsko-Dąbrowskiego, ze zbiorów APW.

PLANSZA 17

Na zdjęciu: Trasa W-Z nocą, ze zbiorów APW.

PLANSZA 18

Pójdę na spacer z W-Z

Na zdjęciu: ciastko „wuzetka”