11 wrz 2014

Ekspozycja przygotowana została przez Archiwum Państwowe w Warszawie we współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych i Towarzystwem Przyjaciół Woli. Na wystawie przedstawiono  dzieje budowy cmentarza poległych bohaterów Powstania Warszawskiego.

„Powstanie warszawskie pochłonęło tysiące ofiar, ale najtragiczniejszy był los tych, którzy wymordowani bestialsko przez hitlerowskich oprawców zginęli w miejscach masowych egzekucji w pierwszych dniach sierpnia 1944 r.” — pisał autor relacji z pogrzebu ekshumowanych ofiar zbrodni nazistowskich, który odbył się w Warszawie 6 sierpnia 1946 r. Tego dnia prochy spalonych powstańców i cywilów spoczęły na Woli, na nowym wówczas Cmentarzu Powstańców Warszawy.

Cmentarz Powstańców Warszawy na Woli jest nekropolią wyjątkową, największą tego rodzaju w Europie. Spoczywają na niej szczątki i prochy ok. 100 tys. osób poległych, zamordowanych i spalonych przez Niemców w czasie powstania warszawskiego — ludności cywilnej i żołnierzy — ekshumowanych z ulic Warszawy po zakończeniu II wojny światowej.

Cmentarzem tym władze Warszawy zamierzały uczcić bohaterstwo warszawiaków walczących w obronie swojego miasta, dlatego zdecydowały, że powstanie on w miejscu uświęconym krwią żołnierzy polskich, poległych w obronie naszej niepodległości od czasów rozbiorów. Za najodpowiedniejszy uznano teren przy ulicy Wolskiej ze względu na jego historię i położenie — na szlaku wielu zbiorowych straceń w pierwszym okresie powstania warszawskiego (1944), a zarazem w pobliżu historycznej Reduty gen. Sowińskiego, miejsca krwawych walk o Warszawę w czasie powstania listopadowego (1831) i obrony Warszawy (1939).

Idea utworzenia Cmentarza Powstańców Warszawy zrodziła się w lipcu 1945 r. Wyborem miejsca pod nowy cmentarz zajęło się Biuro Odbudowy Stolicy, które wskazało na konieczność opracowania szczegółowego projektu „Cmentarza dla Poległych w Powstaniu 1944 r.”, które to zadanie powierzono we wrześniu 1945 r. architektom Alinie Scholtzównie
i Romualdowi Guttowi.

Uroczyste poświęcenie i otwarcie Cmentarza Powstańców Warszawskich odbyło się 29 listopada 1945 r. o godzinie 11.00. Pierwsze pogrzeby odbyły się tu już w listopadzie 1945 r. i trwały do początku lat 50. Największy miał miejsce 6 sierpnia 1946 r. — kondukt żałobny „10 samochodów ciężarowych, na każdym po 10 trumien w asyście honorowej siostry Czerwonego Krzyża” ruszył sprzed kościoła Zbawiciela, by ulicą Marszałkowską, przez Plac Żelaznej Bramy, ulicami Chłodną i Wolską przejść na cmentarz. W 1963 r. cmentarz został przeprojektowany, a w 1973 r. wzbogacony o monumentalny pomnik „Polegli Niepokonani”.

Na cmentarzu Powstańców Warszawy spoczęły prochy ekshumowanych ze wszystkich dzielnic Warszawy, ludności cywilnej wymordowanej w czasie rzezi Woli, z terenu dawnego Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych w Alejach Ujazdowskich, z siedziby Gestapo na Szucha oraz licznych miejsc straceń. Pochowano tu również żołnierzy września 1939 r., walk o Warszawę z 1945 r., więźniów Pawiaka i okolicznych mieszkańców oraz Żydów rozstrzelanych w latach 1940–1943 na stadionie SKRA przy Okopowej.