„Zakochaj się w Warszawie, jak syrenka.
Osiem wieków warszawskiej syrenki”

wystawa przygotowana w 2010 r. przez Archiwum Państwowe m.st. Warszawy we współpracy z Urzędem m.st. Warszawy z okazji 20. rocznicy przywrócenia przedwojennego herbu Warszawy

Ekspozycja prezentuje ponad pięćdziesiąt graficznych wizerunków warszawskiej syrenki od XIV wieku do czasów nam współczesnych, ze szczególnym uwzględnieniem okresu zaborów, gdy umieszczanie syreny w herbie miasta było zabronione.

Wśród wielu legend o początkach herbu Warszawy często jest przytaczana opowieść o Pannie Wodnej, która miała złotą strzałą wskazać drogę błądzącemu w lesie księciu. Miejscem do którego trafił, była chata w puszczy nad Wisłą zamieszkała przez ubogą rybaczkę i jej dwoje bliźniąt. Książę nadał dzieciom imiona: Wars i Sawa. Po latach zbudowali oni wieś, która z czasem zamieniła się w gród o nazwie Warszawa. Zaś Panna Wodna otoczyła ten gród opieką.

Herb Warszawy, przedstawiający syrenę, zaczął kształtować się zapewne już w pierwszej połowie XIV w. Na wystawie można zobaczyć najstarszy znany odcisk pieczęci Warszawy, zachowany przy dokumencie rady miasta Starej Warszawy z 1400 r., przechowywanym w Archiwum Państwowym w Toruniu. Na odcisku pieczęci widnieje półczłowiek - półgryf trzymający miecz i tarczę.

Przez kolejne stulecia w herbie miasta można było dostrzec postać o cechach męskich i smoczych, usposobioną wojowniczo, mającą odstraszać najeźdźców. W XVII w. wizerunek opiekuna miasta nieco złagodniał. W połowie następnego stulecia jego miejsce zajęła półkobieta z rybim ogonem, obecna także przez cały XIX wiek podczas zaborów, gdy umieszczanie syreny w herbie miasta było zakazane. Mimo to właśnie wtedy, za sprawą patriotycznie usposobionych mieszkańców Warszawy, syrenkę można było spotkać w wielu miejscach i wydaniach. Używały jej liczne przedsiębiorstwa w znakach handlowych,

warszawskie tramwaje i miejskie służby, m.in. straż pożarna. Jej postać widniała powszechnie na okładkach książek i przewodników, okolicznościowych medalach, papierach wartościowych, żetonach, pocztówkach i w prasie; zdobiła domy, bramy, mosty i miejskie fontanny. Także na wystawie tych „spontanicznych” syrenek, będących często wyrazem wolnościowych pragnień warszawian, jest najwięcej.

Na wystawie można zobaczyć także secesyjną syrenę projektu Stefana Norblina. Jest to jedna z dwu prac uhonorowanych pierwszą nagrodą w konkursie ogłoszonym w 1915 r. na graficzne opracowanie projektu pieczęci herbowej Warszawy. Nagrodzonych projektów nie zrealizowano ze względu na zbyt śmiało stylizowane wyobrażenie syreny. Na pieczęcie trafiła wówczas praca inż. Zygmunta Szellera. Od 1938 r. przyjęto jako obowiązujący projekt herbu Szczęsnego Kwarty. Po wojnie usunięto z niego koronę, którą oficjalnie przywrócono 15 sierpnia 1990 r.

Na wystawie można także obejrzeć istniejącą już tylko w reprodukcjach syrenę narysowaną przez Pabla Picassa na ścianie jednego z mieszkań na Kole w 1948 r., gdy gościł w Warszawie jako uczestnik Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju. Warszawska syrena Picassa zamiast miecza w dłoniach dzierży młot - symbol pracy.

Prezentowane wizerunki syrenek pochodzą m.in. z zasobu Archiwum Państwowego m.st. Warszawy, Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz Archiwum Państwowego w Toruniu.

Na wystawie zaprezentowane zostały także rysunki przedstawiające warszawskie syrenki, wykonane przez dzieci w ramach akcji „Lato w Mieście”.

Niedziela z syrenką - prace dzieci wykonane w ramach Lata w Mieście

Organizatorzy: Miasto Stołeczne Warszawa, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Stołeczna Estrada

Autorki wystawy: Anna Wajs i Magdalena Masłowska z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy

Fotorelacja z otwarcia wystawy 26 sierpnia 2010 r. w Galerii Plenerowej u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i ulicy Traugutta w Warszawie.

Wystawę otworzyła Przewodnicząca Rady m.st. Warszawy, Ewa Malinowska-Grupińska...


...oraz Wiceprezydent m. st. Warszawy Andrzej Jakubiak, dyrektor Archiwum Państwowego m.st. Warszawy Ryszard Wojtkowski i współautorka wystawy pani Anna Wajs z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy.	Fot. M. Aleksiejuk

Fot. M. Aleksiejuk	Fot. M. Aleksiejuk

Współautorka wystawy, Anna Wajs z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy.