W śród materiałów archiwalnych składających się na zasób Archiwum Państwowego m. st. Warszawy znajduje się zespół pod nazwą "Zbiór pocztówek XIX-XX w. (do 1939 r.)". Większą jego część stanowią pocztówki z okresu zaboru rosyjskiego (lata 1898/1899-1915). Szczególnym walorem warszawskich ulic i budowli przedstawionych na pocztówkach jest ich różnorodność tematyczna. Pejzaże miasta powstawały w najlepszych warszawskich firmach Jana Miecznikowskiego, Aleksandra Karoliego, Konstantego Wojutyńskiego i wielu innych fotografów i litografów.
Zespół tworzą pocztówki jedno- i wielobarwne prezentujące architekturę miasta, kościoły teatry, budynki będące siedzibami władz i instytucji państwowych, place, ulice, pomniki, parki, ogrody. Zawierają sceny z wydarzeń patriotyczno-politycznych jakie miały miejsce na ulicach Warszawy. Zachowane pocztówki są zapisem wyglądu Warszawy z końca XIX i początku XX w.

Hotel "Bristol" przed 1915 - wydawca: Salon Malarzy Polskich. Hotel zbudowano w latach 1899-1901 przy Krakowskim Przedmieściu róg ul. Karowej na miejscu rozebranego Pałacu Tarnowskich. Budynek wg projektu H. Marconiego miał 5 pięter, wybudowany w stylu eklektycznym z przewagą form klasycystycznych i renesansowych. Był przed 1939 r. najbardziej luksusowym hotelem Warszawy.

Cenny materiał ikonograficzny dla dziejów miasta stanowią pocztówki z widokami nieistniejących już budowli, np.: Synagoga na ul. Tłomackie, pasaż Simonsa, Teatr Letni w Ogrodzie Saskim... Do najstarszych a tym samym najcenniejszych w zbiorze należą pocztówki przedstawiające Katedrę św. Jana, wydane przez Stanisława Winiarskiego i datowane odręcznie "1.IV 1900 r.", Dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, wydane przez Braci Rzepkowicz ze stemplem pocztowym 13.XII.1901 r.

Bardzo ciekawym egzemplarzem jest pocztówka kolorowa wydana przed 1905 r. przez firmę T. Popławski i Spółka a wydrukowana w Sztokholmie przez Granbergsa, przedstawiająca Ratusz, Teatr Wielki, Kościół św. Krzyża i Sobór przy ul. Długiej. Pocztówka ta jest pocztówką wieloobrazkową z umieszczonym herbem Warszawy - Syreną na tle sztandaru z barwami domu carskiego (biały, niebieski, czerwony).

Aleje Ujazdowskie przed 1920 - wydawca: Konstanty Wojutyński. W latach 1724-1731 przeprowadzone były na gruntach Ujazdowa jako Droga Kalwaryjska z 28 kaplicami. Ok. 1770 r. drogę włączono w obręb Osi Stanisławowskiej a kaplice rozebrano. Pod koniec XIX w. powstają liczne pałacyki i wille arystokracji oraz kamienice w stylu secesyjnym. Po wojnie w odbudowanych pałacykach znalazły siedzibę liczne urzędy i ambasady.

Historia karty pocztowej zaczęła się od pomysłu dr Heinricha von Stephana - generalnego poczmistrza króla pruskiego Wilhelma I. 30 listopada 1865 r. na V Konferencji Pocztowej dla Krajów Niemieckich w Karlsruhe dr von Stephan zgłosił propozycję wprowadzenia do obiegu pozbawionej koperty kartki przeznaczonej dla krótkiej korespondencji. Jednak propozycja ta nie zyskała oficjalnej aprobaty. Człowiekiem, który podjął próbę wprowadzenia do obiegu pocztowego kartki pocztowej był dr Emanuel Herman, profesor ekonomii w akademii wojskowej w Wiener - Neustadt. Opublikował on 26 stycznia 1869 r. w wiedeńskim czasopiśmie "Neue Freie Presse" artykuł sugerujący wprowadzenie do obiegu karty pocztowej, na której mieściłoby się 20 słów korespondencji, wliczając w to podpis i adres nadawcy. Propozycja ta, po pewnych modyfikacjach, została przez władze pocztowe przyjęta i tym samym dr Herman oficjalnie stał się wynalazcą karty pocztowej. Pierwsza karta weszła w obieg 1 października 1869 r. na terenie Austro-Węgier. Nie posiadała żadnej ilustracji oprócz nadruku w języku niemieckim i węgierskim: Correspondenz Carte i Levelezosi, a w prawy górnym rogu na awersie nadrukowany był znaczek o wartości 2 krajcarów. Kartka wykonana była z mocnego żółtawego papieru o wymiarach 123x83 mm. Warto dodać, że pierwsze karty pocztowe zawierały zastrzeżenie wydrukowane w języku niemieckim: "poczta nie bierze odpowiedzialności za treść korespondencji".

Pałac w Łazienkach po 1905 r. nakład: Bracia Rzepkowicz Pałac jest usytuowany na wyspie otoczonej kanałami. W 1764 r. stał się własnością Stanisława Augusta. Przez 20 lat przebudowywano i rozbudowywano kompleks pałacowo-parkowy. Pracami kierowali m.in. D. Merlini, J. Ch. Kamsetzer. Popularne Łazienki wraz z pałacem i innymi budynkami są oddziałem Muzeum Narodowego.

Ogród Saski przed 1912 - wydawca: Konstanty Wojutyński. Ogród został zaprojektowany w stylu szkoły francuskiej na początku XVIII w. Zdobiony był licznymi rzeźbami alegorycznymi, altanami, obiektami architektonicznymi. Po wojnie stał się zieleńcem miejskim, na osi głównej alei umieszczono pamiątkową tablicę upamiętniającą walkę i śmierć tysięcy warszawiaków. Ocalałe fragmenty arkad pałacu Saskiego stanowią Grób Nieznanego Żołnierza.

W Warszawie moda na karty pocztowe rozpoczęła się w latach '90 XIX wieku. Ówczesne pocztówki ukazują wiele wydarzeń absorbujących uwagę społeczeństwa, np.: odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza (24.XII.1898 r.), fragmenty manifestacji patriotycznych z 1905 r., 1916 r., 1918 r., pogrzeb Henryka Sienkiewicza itp. Pomnikową edycją była seria 20 kart wydanych przez Bolesława Wierzbickiego z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja. Karty sprzedawane były w kopertach zdobionych orłem białym. Pocztówki były wydawane przez sklepy, hotele, restauracje, pełniąc role druków reklamowych.

Pocztówki o tematyce warszawskiej stanowią cenny dokument świadczący o wyglądzie stolicy z przełomu wieków. Dużą popularnością cieszyły się karty z portretami znanych sławnych ludzi. Modnym też stało się wysyłanie znajomym własnej podobizny w formie kartki pocztowej. Rosnąca z roku na rok liczba kart pocztowych będących w obiegu spowodowała zainteresowanie nią jako hobby kolekcjonerskim (kartofilia). W efekcie 1 grudnia 1900 r. Towarzystwo Dobroczynności urządziło pierwszą w Warszawie wystawę kart pocztowych. Zwiedzającym udostępniono 60 tysięcy kart zgromadzonych przez wydawców prywatnych i firmy wydawnicze. Wystawa była czynna przez 9 dni a niski koszt wstępu (20 kopiejek) przyczynił się do jej wielkiego powodzenia. Ogółem ekspozycję zwiedziło około 16 tysięcy osób.

Hotel Europejski przed 1908 - wydawca:Stanislaw Winiarski. Hotel wybudowany w latach 1855-1877 przy Krakowskim Przedmieściu w projektu H. Marconiego. Założycielem hotelu był F. Gerlach, który nabył dawny Pałac Ossolińskich. W latach 1880-1890 mieściła się w nim siedziba salonu sztuki Aleksandra Krywulta oraz znana cukiernia Loursea. Hotel zniszczony w czasie działań wojennych został odbudowany w latach 1949-51)

Pałac w Wilanowie przed 1939 r. nakład: Chlebowski i Michałkowski. Rezydencja króla Jana III Sobieskiego wybudowana w latach 1677-1696 wg projektu A. W. Locciego. Głównym dekoratorem i kierownikiem malarskim był J. Eleuter Szmonowicz- Siemiginowski. Późniejsi właściciele pałacu przeprowadzili wiele zmian rozbudowując go i przebudowując. W latach 1784-1791 powstał park w stylu angielskim zaprojektowany przez Sz. B. Zuga. Po wojnie pałac stał się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie.

Materiał zaczerpnięto z książki wydanej przez Archiwum Państwowe w Warszawie pt. "Warszawa w pocztówce 1900-1939
(ze zbiorów Archiwum Państwowego m. st. Warszawy)" Małgorzaty Sikorskiej, Warszawa 1998

APW © 2013